Co to jest zawał serca – definicja i przyczyny
Zawał serca, powszechnie nazywany atakiem serca, to stan nagłego i poważnego niedokrwienia mięśnia sercowego, które w konsekwencji prowadzi do jego martwicy, czyli nieodwracalnego uszkodzenia. Główną przyczyną tego stanu jest zazwyczaj miażdżyca tętnic wieńcowych, czyli proces chorobowy polegający na odkładaniu się blaszek miażdżycowych w ścianach naczyń krwionośnych zaopatrujących serce w krew. Pęknięcie takiej blaszki miażdżycowej może wywołać proces zakrzepowy, który całkowicie lub częściowo zablokuje przepływ krwi przez tętnicę wieńcową. Utrata dopływu tlenu i składników odżywczych do fragmentu mięśnia sercowego skutkuje jego uszkodzeniem. Zawał serca jest stanem zagrożenia życia, wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej.
Przyczyny zawału serca: miażdżyca i czynniki ryzyka
Podstawową przyczyną zawału serca jest rozwój miażdżycy w tętnicach wieńcowych. Proces ten polega na stopniowym zwężaniu się światła naczyń krwionośnych przez złogi lipidowe, zwane blaszkami miażdżycowymi. Do rozwoju miażdżycy i zwiększonego ryzyka zawału serca przyczynia się wiele czynników. Należą do nich między innymi: wiek (ryzyko rośnie z wiekiem), płeć męska (choć po menopauzie ryzyko u kobiet znacząco wzrasta), palenie tytoniu, wysokie ciśnienie tętnicze (nadciśnienie tętnicze), wysoki poziom cholesterolu we krwi (hipercholesterolemia), cukrzyca, otyłość, brak wystarczającej aktywności fizycznej, niezdrowa dieta obfitująca w tłuszcze nasycone i cukry proste, a także przewlekły stres. Kobiety w okresie pomenopauzalnym są szczególnie narażone z powodu spadku poziomu estrogenów, które mają działanie ochronne na układ krążenia. Te czynniki ryzyka współdziałają ze sobą, potęgując prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca.
Stan przedzawałowy i jego związek z chorobą wieńcową
Określenie „stan przedzawałowy” jest potocznym określeniem, niebędącym formalną jednostką medyczną. Odnosi się ono do okresu, w którym dochodzi do nasilenia objawów związanych z zaawansowaną chorobą wieńcową, często poprzedzających wystąpienie pełnoobjawowego zawału serca. Kluczowym stanem, który może poprzedzać zawał, jest niestabilna dławica piersiowa. Charakteryzuje się ona niedokrwieniem mięśnia sercowego, które pojawia się w spoczynku lub przy niewielkim wysiłku i jest zazwyczaj bardziej nasilone i dłuższe niż typowe bóle dławicowe. W przypadku niestabilnej dławicy piersiowej dochodzi do niedokrwienia, ale jeszcze nie do martwicy tkanki mięśnia sercowego. Jest to jednak stan alarmujący, wskazujący na bardzo wysokie ryzyko wystąpienia zawału serca w najbliższym czasie, jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie leczenie.
Objawy zawału serca: jak je rozpoznać?
Rozpoznanie zawału serca jest kluczowe dla podjęcia szybkiej interwencji medycznej, która może uratować życie i zminimalizować uszkodzenie mięśnia sercowego. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane, a ich nasilenie indywidualne.
Typowe i nietypowe objawy zawału serca
Najbardziej typowym i powszechnie rozpoznawanym objawem zawału serca jest silny, narastający ból w klatce piersiowej, który trwa ponad 20 minut i nie ustępuje po odpoczynku ani po przyjęciu leków rozszerzających naczynia (np. nitrogliceryny). Ból ten często opisywany jest jako uczucie ucisku, pieczenia, dławienia lub ciężaru za mostkiem. Może promieniować do lewej ręki (często do palców), żuchwy, szyi, pleców, a nawet do prawego ramienia. Oprócz bólu, towarzyszyć mogą takie objawy jak: duszność, zimne poty, bladość skóry, uczucie lęku, niepokoju, kołatanie serca, zawroty głowy, nudności, wymioty, a nawet ból w nadbrzuszu.
Warto jednak pamiętać, że objawy zawału serca mogą być również nietypowe, szczególnie u kobiet, osób starszych oraz diabetyków. U tych grup pacjentów zawał może objawiać się przede wszystkim jako nagłe osłabienie, silne zmęczenie, duszność bez towarzyszącego bólu w klatce piersiowej, zawroty głowy, nudności, bóle brzucha, niestrawność, czy uczucie silnego rozbicia. Zdarza się również, że zawał serca przebiega bezobjawowo, czyli tzw. „cichy zawał”, który jest wykrywany przypadkowo podczas badań diagnostycznych, np. EKG.
Ból w klatce piersiowej i inne sygnały alarmowe
Ból w klatce piersiowej jest kluczowym sygnałem alarmowym. Jeśli jest on silny, narastający i trwa dłużej niż kilka minut, szczególnie jeśli towarzyszą mu inne objawy takie jak duszność, poty czy nudności, należy natychmiast wezwać pomoc medyczną. Utrzymujący się ból w klatce piersiowej, który nie ustępuje po 5 minutach odpoczynku lub przyjęciu przepisanej nitrogliceryny, jest absolutnym wskazaniem do natychmiastowego wezwania karetki pogotowia. Inne sygnały alarmowe, które powinny nas zaniepokoić i skłonić do kontaktu z lekarzem lub pogotowiem, to nagłe, niewyjaśnione duszności, silne kołatanie serca, zawroty głowy z towarzyszącym uczuciem osłabienia, czy zimne poty.
Pierwsza pomoc przy zawale serca i 'złota godzina’
Szybkie i prawidłowe udzielenie pierwszej pomocy w przypadku podejrzenia zawału serca jest absolutnie kluczowe dla zwiększenia szans pacjenta na przeżycie i zminimalizowania trwałych uszkodzeń mięśnia sercowego.
Natychmiastowe działanie: wezwanie karetki pogotowia
W przypadku podejrzenia zawału serca, najważniejszą i pierwszą czynnością jest natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia, dzwoniąc pod numer alarmowy 999 lub 112. Należy podać dokładne informacje o lokalizacji zdarzenia, liczbie poszkodowanych, ich stanie oraz objawach, które występują. Nie należy zwlekać z wezwaniem pomocy, nawet jeśli objawy wydają się łagodne lub nie jesteśmy w pełni pewni, czy to zawał. Szybkie dotarcie pomocy medycznej jest niezbędne do rozpoczęcia specjalistycznego leczenia.
Co robić, gdy podejrzewasz zawał serca?
Gdy podejrzewasz zawał serca u siebie lub u kogoś innego, po wezwaniu karetki pogotowia, należy zapewnić poszkodowanemu maksymalny spokój. Osoba z zawałem powinna usiąść lub położyć się w wygodnej pozycji, najlepiej z lekko uniesionym tułowiem, aby ułatwić oddychanie. Należy poluzować ciasną odzież, szczególnie wokół szyi i klatki piersiowej. Jeśli poszkodowany jest przytomny i posiada przepisane przez lekarza leki, można podać mu aspirynę (jeśli nie ma przeciwwskazań, np. uczulenia czy czynnej choroby wrzodowej) w dawce 300 mg do rozgryzienia, ponieważ działa ona przeciwzakrzepowo. W przypadku silnego bólu w klatce piersiowej, jeśli pacjent ma przepisany przez lekarza preparat nitrogliceryny w sprayu lub tabletkach podjęzykowych, można go podać zgodnie z zaleceniami lekarza. Należy jednak pamiętać, że nie należy podawać żadnych leków na własną rękę, jeśli nie zostały wcześniej przepisane przez lekarza. Kluczowe jest monitorowanie stanu poszkodowanego do czasu przyjazdu karetki. Czas od wystąpienia objawów do rozpoczęcia leczenia, czyli tzw. ’złota godzina’, jest krytyczny dla ratowania mięśnia sercowego.
Diagnostyka i leczenie zawału serca
Po udzieleniu pierwszej pomocy i przetransportowaniu pacjenta do szpitala, rozpoczyna się proces diagnostyki i leczenia, którego celem jest jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi przez zablokowaną tętnicę wieńcową i minimalizacja uszkodzenia serca.
Znaczenie EKG i markerów sercowych (troponin)
Podstawowym narzędziem diagnostycznym w przypadku podejrzenia zawału serca jest elektrokardiogram (EKG). Badanie to rejestruje aktywność elektryczną serca i może wykazać charakterystyczne zmiany wskazujące na niedokrwienie lub martwicę mięśnia sercowego. Klasyfikacja zawałów serca opiera się między innymi na zapisie EKG, wyróżniając dwa główne typy: STEMI (zawał serca z uniesieniem odcinka ST) oraz NSTEMI (zawał serca bez uniesienia odcinka ST). Dodatkowo, w celu potwierdzenia uszkodzenia mięśnia sercowego, wykonuje się badania krwi mające na celu oznaczenie poziomu markerów sercowych, przede wszystkim troponin. Troponiny to białka uwalniane do krwiobiegu w momencie uszkodzenia komórek mięśnia sercowego. Ich podwyższone stężenie we krwi jest bardzo czułym i swoistym wskaźnikiem zawału serca, nawet jeśli objawy są nietypowe. Badanie EKG może również wykazać zmiany wskazujące na przebyty zawał serca.
Nowoczesne metody leczenia: angioplastyka wieńcowa
Głównym celem leczenia zawału serca jest jak najszybsze udrożnienie zablokowanej tętnicy wieńcowej, co nazywane jest reperfuzją. Najskuteczniejszą metodą przywracania przepływu krwi jest obecnie angioplastyka wieńcowa, znana również jako PCI (percutaneous coronary intervention). Jest to małoinwazyjny zabieg polegający na wprowadzeniu przez tętnicę (najczęściej promieniową lub udową) cienkiego cewnika z balonikiem do zwężonego naczynia wieńcowego. Po dotarciu do miejsca zwężenia, balonik jest nadmuchiwany, co powoduje rozszerzenie tętnicy i przywrócenie przepływu krwi. Zazwyczaj w trakcie zabiegu wszczepiany jest również stent – mała metalowa siateczka, która zapobiega ponownemu zwężeniu naczynia. Angioplastyka wieńcowa jest szczególnie skuteczna w przypadku zawału typu STEMI i powinna być wykonana w jak najkrótszym czasie od wystąpienia objawów. W niektórych sytuacjach, gdy angioplastyka jest niedostępna w odpowiednim czasie, stosuje się leczenie fibrynolityczne, polegające na podaniu leków rozpuszczających zakrzep. Po leczeniu ostrym, kluczowa jest rehabilitacja kardiologiczna oraz odpowiednie zmiany w stylu życia, takie jak zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i zaprzestanie palenia papierosów, aby zapobiec nawrotom choroby i poprawić ogólny stan zdrowia pacjenta.
Dodaj komentarz